«Д» жоспары: Сталин неге Ленинградты жарып жібергісі келді?

1941 жылы 8 қыркүйекте Ленинградты неміс және фин әскерлері қоршап алып, қала тарихындағы қорқынышты 872 күндік блокада басталды. Ленинград майданы әскерлерінің тағдырынан қорқып, Сталин қаланы вермахтқа беруге дайын болғанын бірнеше адам біледі. 

Бірқатар зерттеушілердің пікірінше, армия генералы Георгий Жуков Ленинград майданына ауысар алдында Сталиннен нұсқаулық алады. Егер солтүстік астананы ұстап тұру мүмкін болмаса, оны жарып жіберу керек болған. Ал әскерлер қоршаудан аман шығуы керек еді. Алайда, Жуковтың өзі бұл жоспар туралы тек 9 қыркүйекте, яғни, қала қоршауда қалғаннан кейін білгенін айтады.

Кейбір публицистер Сталиннің Ленинградты жоюға дайын болуын көсемнің «Киров қаласына» деген ескі өшпенділігінің белгісі деп санайды, бірақ іс жүзінде бұл жоспарда ерекше ештеңе жоқ.

                                                                   «Д» жоспары      

Ленинградтың өнеркәсібі мен инфрақұрылымын жою жөніндегі іске асырылмаған «шараларды» тарихшылар «Д» жоспары деп атайды. Осы операцияны жарыққа шығарған құпия құжаттар жинағы 2005 жылы Үлкен үй архивтері сериясында жарық көрді. Басылымға қатысқан тарихшы Никита Ломагиннің айтуы бойынша Ленинград кәсіпорындары үшін жоспарды дайындау 15 қыркүйекте басталды және 1944 жылдың ақпанына дейін жалғасқан. Әскерлер шығарылған кезде жойылатын объектілердің тізімі Бүкілодақтық Коммунистік партияның (большевиктер) Ленинградтың аудандық комитеттері жанындағы арнайы «тройкалардан» құралды. Жұмысты Жуковпен бірге Мәскеуден ұшып келген Ішкі істер халық комиссарының орынбасары Всеволод Меркулов үйлестірген.

«Д» жоспарына 58 мыңға жуық объект, тұрғын үйлер кірген. Кейбір басылымдарда жоспардың масштабы тым асыра айтылған дейді. Шын мәнінде, жарияланған құжаттардан көрініп тұрғандай, қазан айының басында 380 объектінің тізімі жасалған. Оның құрамына ірі өнеркәсіптік кәсіпорындар да кіреді: Электросила, Киров зауыты және ашытқы, фонографтар зауыты. Сондай-ақ ірі дүкендерді («Пассаж», Ленинград сауда үйі), электр станцияларын, теміржол өткелдерін, телефон станцияларын, Нева арқылы өтетін көпірлерді және т.б. ғимараттарды өртеп, су басуы керек еді. Кейбір жарылғыш құрылғылар, Киевтегідей, қаланы немістер басып алғаннан кейін сөніп қалуы керек еді. 

Бір жағынан, жоғарыда айтылғандар сол уақыт үшін таңқаларлық жағдай емес. Мысалы, Мәскеуден айырылған жағдайда 1119 кәсіпорынды жою жоспары болған. Екінші жағынан, Ленинградтың бейбіт тұрғындарының тағдыры билік үшін екінші дәрежелі болып көрінді. Жалпы эвакуациялау жоспарлары болған жоқ, ал қала тұрғындары қирандылардың астында қалуы мүмкін еді.