18 ноя 22:36korilim:942 Қоғам

Латын графикасына негізделген әліпби жобасы мен емле ережесі

9 қараша күні Президент Қ.Тоқаевтың төрағалығымен өткен қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру мәселесіне қатысты кеңесте Мәдениет және спорт министрі А.Райымқұлова жетілдірілген әліпби жобасын таныстырғаны мәлім. Бұл жоба Орфографиялық жұмыс тобының шешімімен мақұлданған және республика көлемінде апробациядан өткен. Бекітілген әліпбиге түзету мен толықтыру жұмыстары қоғамда, ғалымдар арасында бір жылдан аса талқыланды. Талқылау барысында бұрынғы акут  белгісі умлаут (ä, ö, ü), бревис (ğ), макрон (ū) диакритикасына, ал диграф седиль (ş) диакритикасына ауыстырылды, сонымен қатар Ч мен Ц дыбыстарына таңба алу-алмау, W, C, X таңбаларын әліпби құрамына ендіру-ендірмеу, Ә, Ө, Ү таңбаларын осы тұрпатында қабылдау-қабылдамау, ң дыбысын диакритикамен немесе диакритикасыз беру мәселелері де жан-жақты талқыланды. Бекітілген әліпбиді жетілдіру бойынша Ұлттық комиссия жанынан құрылған жұмыс топтарының (орфографиялық, терминологиялық, әдістемелік, техникалық) бірнеше отырысы өтіп, Президентке таныстырылған әліпби жобасының жазылым мен оқылымдағы артықшылығы мен техникалық қолайлылығы, Unicode стандартына сәйкестігі сарапталды.
Президентке таныстырылған әліпби жобасы А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының немесе Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-Қазына» ұлттық ғылыми практикалық орталығының ұсынған жобасы емес, Ұлттық комиссия жанынан құрылған Орфографиялық жұмыс тобының даярлаған әліпбиі екенін айта кету керек. Орфографиялық жұмыс тобына Тіл білімі институтының, «Тіл-Қазына» орталығының, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің, А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің, Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетінің ғалымдары тартылған.
Латын графикасына негізделген әліпби жобасының емле ережелері де бір емес бірнеше рет арнайы ұйымдастырылған семинар-кеңестерде, жұмыс топтарының ресми отырыстарында кеңінен талқыланып, тәуелсіз сарапшыларға да берілді. «Балдәурен» республикалық оқу-сауықтыру орталығында оқушылар арасында, Астанадағы №76 мектеп-лицейде,  Гуманитарлық колледжде, бірқатар ЖОО-да емле ережелерінің жобасы бойынша сынама сабақтар өткізілді. Сынама нәтижелері Орфгорафиялық топ ғалымдарына ұсынылып, сол бойынша емле ережелеріне түзетулер мен толықтырулар жүргізілді.
Орфографиялық жұмыс тобы тарапынан әліпби мен емле ережесіне   жүргізілген жетілдіру жұмыстары толықтай аяқталғандықтан, жоба Президентке таныстырылған болатын. Енді алдағы уақытта әліпби мен емле ережесі Ұлттық комиссия қарауына ұсынылады.

Гүлфар Мамырбек
Ш.Шаяхметов атындағы «Тіл-қазына»
ұлттық ғылыми-практикалық орталығының
жетекші ғылыми қызметкері

Басып шығару