Қазақтар мен қырғыздардың айырмашылығы

Демек, біз бүгін осынау төсекте басы қосылмаса да, төскейде басы қосылып жүрген ағайын халық пен өз ұлтымыздың арасындағы айырмашылықтарды іздеп көреміз.

⠀

Бірі Орта Азияның кең даласын, бірі Ыстықкөл жағасын мекендеген қос ұлттың айырмашылығын тарихтан басталық.

⠀

⠀

Алғашында қырғыздар Оңтүстік Сібір мен Енисей өзенінің жоғарғы сағалығын мекендеген. Уақыт өте келе белгісіз себептермен шығыс Тянь-Шань баурайына ойысты. Б.з.д. ІІІ ғасырдың өзінде қытай жылнамашысы Сым Цяньнің «Ши Цзи» деп аталатын туындысында қырғыздар мемлекеті туралы сөз қозғалады.

⠀

Шығыс Тянь-Шань бөктерінен қырғыздардың Памир тауының солтүстігіне қарай ойысуына Шыңғыс хан жорықтары себеп болды. алтын Орда мен Ақ Орда күйрегеннен кейін-ақ қырғыз халқынан маза кетіп, дәл қазіргі Қырғызстан территориясына ат басын тіреген.

⠀

Қырғыз халқының мол тарихи мұрасы ауызша сақталып келген. Дәлірек айтсақ, жүгі бірнеше томға артылатын «Манас» жыры арқылы.

⠀

⠀

«Жас халық» деп өз ұлтымыздың тарихына сын артудың бетін ары қылсын. Қазақ руларының тайпалық дәуірдегі тарихын жоққа шығармаймыз. Дегенмен, Қазақ хандығы құрылған уақыт – қазақ ұлтының басы біріккен, мемлекет ретінде қалыптасқан кезеңі. Міне, жалпы, тұтас тарих сол тұстан басталады.

⠀

XV ғасырдың орта тұсында Өзбек ұлысының билігіне наразы болған Шыңғыс ханның ұрпақтары – қазақ сұлтандары Керей мен Жәнібек жеке-дара мемлекет құрады. Бұл тарихи мекен қазіргі Қазақстан территориясының оңтүстік-шығысы, Қозыбасы деген аймақ.

⠀

Кейін бытыраңқылық пен алауыздықтың кесірінен ұлттың тағдыры Ресей империясының қолына көшті. Жанкешті ұлт жүз жылға жақын уақыт бойы табанға салған езгі көрсе де, тарих сахнасынан біржола жойылмады.

⠀

Сол уақытта қазақ ұлтының да тарихы айтарлықтай бұрмаланды. «»Қырғыз» деді, «Қырғыз-қайсақ» деді... Екінші атау Дон мен Кубань аймағындағы казактармен шатастырмау үшін қойылған.

⠀

⠀

Алғашында түркітілдес халықтарда матриархаттық үстемдік орнаған. Төмен етектілердің тақта отырып, ел билеуі Орта Азияда шамамен V ғасырда тәмәм болды.

⠀

Оған дәлел – көшпенділер тарихындағы ерлермен тізе қоса атқа қонып, жауға найза сілтеген бұрымдылардың ерлігі.

⠀

Матриархат қырғыз халқының қоғамынан ислам дәуірі келсе де, тоқтай қоймады. Оның сарқыншақтарының көрінісі көрші елде әлі де сақталған.

⠀

Тарихтағы әйел табының басымдығын айшықтайтын дүниелер қырғыздардың халық жыры «Манаста», Гаврилл Державиннің «Фелица» одасында кездеседі.

⠀

⠀

Қырғыздардың ак колпогы таулы жердегі қолайсыз ауа-райынан қорғануға негізделген. Желке тұсты жауып тұратын сулығы, конус тәрізді пішімі – қырғыз бас киімінің басты ерекшелігі.

⠀

Ал қазақтар айыр қалпақ деп аталатын бас киім киген. Оның қырғыздардан ерекшелігі – конус тәрізді пішін мен етегінің сыртқа айналдырып қайырылуы.

⠀

Қырғыз әйелдері элечек деп атаған бас киім киген. Олардың тігісі мен матасы қалың әрі биіктеу көрінетін.

⠀

Ал қазақ әйелдерінің кимешегі екі бөлімнен тұрады. Үстіңгі тюрбан мен астыңғы ақ орамал.

⠀

Екі елдің бас киімінде де негізгі бөлімдері, пішіндері ұқсас келеді. Әлгіндей кішігірім климаттық жағдайға қарай өзгерген жерлерін қоспағанда.

⠀

⠀

Қазақтар мен қырғыздардың тілін, тіпті, бірдей десек болады. Қазақ пен қырғыз жолыға қалса, екеуіне ешбір тілмаштың қажеттілігі туындамайды.

⠀

Тек этникалық қазақтардың тілі ноғайларға жақын болса, қырғыздардың тілі алтайлықтарға бейім.

⠀

Сөздің соңы мен қос дыбысты әріптердің естілуі ғана Орта Азияны мекендеген, Алатауды тел емген қос халықтың ана тілі екенін, екі бөлек байланыс құралы екенін айқындайды.